Radyasyon Tedavisinin Yan Etkileri ile Başa Çıkma

Diğer kanser tedavileri gibi, radyasyon da genel olarak yorgunluk, cilt tahrişi ve tedavi edilen vücudun bir kısmına bağlı olarak diğer yan etkilere neden olabilir.

Her insan tedaviye farklı tepki verir. Herhangi bir yan etki; kanserin türüne, bulunduğu yere, radyasyon dozuna ve genel sağlığınıza bağlıdır. Bazı insanlar da hiçbir şekilde yan etki görülmezken, bazıların da  ise oldukça az yan etki görülür. Kimde yan etkilerin olabileceğini bilmek başlangıçta mümkün değildir. Tedaviden önce, kanser tedavi ekibinize, sizi tedavi süresince nelerin beklediğini sorun.

Tedavi sırasında kendinize özen göstermek

Radyasyon tedavisi sırasında sağlığınızı korumak için kendinize özel özen göstermeniz gerekecektir. Kanser bakım ekibiniz tedavi planınıza ve görülebilecek yan etkilere dayanarak size tavsiyelerde bulunabilir.

İşte bazı genel ipuçları:

Bol bol dinlendiğinizden emin olun. Kendinizi her zamankinden daha yorgun hissedebilirsiniz. Geceleri iyi ve dinlendirici bir uyku çekmeye çalışın. Şiddetli yorgunluk hali , tedavi sona erdikten sonra birçok hafta sürebilir.

Dengeli, sağlıklı bir diyet ugulayın. Vücudunuzun radyasyona maruz kalan kısmına bağlı olarak, kanser bakım ekibiniz diyetinizde değişiklikler önerebilir. 

 Kanser bakım ekibinize, aldığınız tüm ilaçlar ve takviyeler hakkında bilgi verin. Ekibinize aldığınız her şeyin tam listesini ve ne sıklıkta kullandığınızı, hatta aspirin, vitaminler veya şifalı otlar gibi şeyler hakkında bilgi verin. İhtiyacınız olduğunda, uyku ilaçları, antasitler, baş ağrısı ilaçları ve antihistaminikler gibi aldıklarınızı unutmayın.

Tedavi alanında,radyasyona maruz kalan cildinize dikkat edin. Harici radyasyon tedavisi alırsanız, tedavi alanındaki cilt daha hassas hale gelebilir veya güneş yanığı gibi görünebilir ve  hissedebilir. Tedavi edilen bölgede sabun, losyon, deodorant, ilaç, parfüm, kozmetik, toz veya başka herhangi bir şey kullanmadan önce kanser ekibinize danışın. Bu ürünlerden bazıları hassas cildi tahriş edebilir.

Duygusal olarak nasıl hissedeceğim?

Birçok hasta radyasyon terapisi sırasında yorgun hisseder ve bu durum duygularını etkileyebilir . Ayrıca endişeli, depresif, korkmuş, kızgın, sinirli, yalnız veya çaresiz hissedebilirsiniz.

Bu tür duygulara sahip olmak normaldir. Kanserle yaşamak ve tedavi görmek streslidir. 

Yan etkiler aktivitemi sınırlayacak mı?

Yan etkiler bazı şeyleri yapma yeteneğinizi sınırlayabilir. Yapabilecekleriniz, nasıl hissettiğinize bağlı olacaktır. Kanser bakım ekibinizle bunun hakkında konuşun. Bazı hastalar radyasyon tedavisi alırken işe gidebilir veya boş zaman etkinliklerinin tadını çıkarabilirler. Diğerleri normalden daha fazla dinlenmeye ihtiyaçları olduğunu ve daha fazlasını yapamadıklarını düşünebilirler. Ekibiniz, tedavi edilen bölgeyi tahriş edebilecek faaliyetleri sınırlamanızı önerebilir.

Radyasyon tedavisinin sık görülen yan etkileri

Radyasyon tedavisi erken ve geç yan etkilere neden olabilir.

Erken yan etkiler tedavide veya tedaviden kısa bir süre sonra ortaya çıkar. Bu yan etkiler kısa süreli, hafif ve tedavi edilebilir olma eğilimindedir. Genellikle tedavi bittikten birkaç hafta sonra ortadan kalkarlar. En sık görülen erken dönem yan etkileri yorgunluk (yorgun hissetmek) ve cilt değişiklikleridir. Diğer erken yan etkiler genellikle, radyasyon tedavisinin verildiği bölgeye bağlı olarak, saç dökülmesi ve ağız problemleri gibi tedavi edilen bölge ile ilgilidir.

Geç yan etkiler gelişmesi aylar hatta yıllar alabilir. Radyasyon alan vücuttaki herhangi bir normal dokuda oluşabilirler. Geç yan etki riski, tedavi edilen alana ve kullanılan radyasyon dozuna bağlıdır. Dikkatli tedavi planlaması uzun vadeli ciddi yan etkilerden kaçınmanıza yardımcı olabilir. Radyasyon onkoloğunuzla uzun vadeli yan etkilerin riski hakkında konuşmak her zaman en iyisidir.

Kanser bakım ekibiniz size tedaviniz, olası yan etkiler ve kendinize dikkat etmek için yapmanız gerekenler hakkında bilgi verebilir. Ayrıca, sizinle olan diğer tıbbi kaygılarınız hakkında da konuşabilirler. Onlara, cilt değişiklikleri, yorgunluk, ishal veya yemek yeme dahil olmak üzere, hissetme şeklinizdeki değişiklikler ve sahip olduğunuz yan etkiler hakkında bilgi verin. Evde bakım talimatlarını anladığınızdan ve daha fazla sorunuz olursa kimi arayacağınızı bildiğinizden emin olun. Ayrıca, mesai saatlerinden sonra, geceleri veya hafta sonları sorun yaşarsanız, yardıma ihtiyacınız olursa ne yapacağınızı bildiğinizden emin olun.

Yorgunluk

Yorgunluk fiziksel, zihinsel ve duygusal olarak hissedlebilir. Kanserli insanlarda  çok yaygındır ve sıklıkla radyasyon tedavisi ile olur. Çoğu insan birkaç hafta radyasyon tedavisinden sonra yorgun hissetmeye başlar. Bu, radyasyon tedavilerinin kanser hücrelerinin yanı sıra bazı sağlıklı hücreleri de tahrip etmesi nedeniyle olur. Tedavi devam ettikçe yorgunluk genellikle kötüleşir. Hastalıktan ve tedavi merkezine yapılan  yolculuklar stresi yorgunluğu daha da kötüleştirebilir. Yorgunluğu yönetmek bakımın önemli bir parçasıdır.Radyasyon tedavisinin neden olduğu yorgunluk (veya kanserin kendisi) günlük yaşamın yorgunluğundan farklıdır ve dinlenmeyle iyileşmeyebilir. Uzun sürebilir ve normal etkinliklerinizin önüne geçebilir. Ancak, tedavi sona erdikten sonra genellikle zamanla ortadan kalkar.  

Sadece siz yorgunluk olup olmadığınızı ve ne kadar kötü olduğunuzu bilirsiniz. Hiçbir laboratuvar testi veya röntgen, yorgunluk seviyenizi teşhis edemez veya tanımlayamaz. En iyi yorgunluk ölçüsü, kendi hissetiğinizdir. Yorgunluk seviyenizi hiç, hafif, orta ya da şiddetli olarak tanımlayabilirsiniz. Veya 0 ile 10 arasında bir ölçek kullanabilirsiniz; burada 0, yorulma yok demektir ve 10, hayal edebileceğiniz en kötü yorgunluktur.

Her iki durumda da, yorgunluğunuzu kanser bakım ekibinize açıklamak önemlidir. Aşağıdaki durumlarda onlarla konuştuğunuzdan emin olun:

Yorgunluğun iyileşmez, geri gelmeye devam eder veya daha da kötüye gider.

Bir aktivite sırasında veya sonrasında normalden daha yorgunsunuz.

Yorgun hissediyorsunuz ve bu yaptığınız şeyle ilgili değil.

Kafanız karışıyor veya düşüncelerinize odaklanamıyorsunuz.

24 saatten fazla yataktan kalkamazsın.

Yorgunluğunuz sosyal yaşamınızı veya günlük rutini bozar.

İşten izin almanız gerekiyorsa, işvereninizle konuşun. Ayrıca , işinizi sürdürmenize yardımcı olacak bazı haklarınız da olabilir .

Cilt problemleri

Radyasyon tedavisi alanındaki cildiniz kırmızı, tahriş olmuş, şişmiş, kabarmış, güneşte yanımış veya bronzlaşmış gibi görünebilir. Birkaç hafta sonra cildiniz kuru, lapa lapa veya kaşıntılı hale gelebilir veya soyulabilir. Buna bazen radyasyon dermatiti denir. Kanser bakım ekibinize herhangi bir cilt değişikliği hakkında bilgi vermek önemlidir. Rahatsızlığı hafifletmek, daha fazla tahrişi azaltmak ve enfeksiyonu önlemek için yollar önerebilirler.

Cilt reaksiyonlarının çoğu, tedavi sona erdikten sonra yavaşça kaybolur. Bununla birlikte, bazı durumlarda, tedavi edilen cilt daha koyu kalacaktır ve öncekinden daha hassas olabilir.

Cildinize karşı nazik olmanız gerekir. Bunu yapmanın bazı yolları:

Tedavi alanının üzerine sıkı, pürüzlü dokuma veya sert giysiler giymeyin . Bunun yerine yumuşak, pürüzsüz kumaşlardan yapılmış gevşek giysiler giyin. 

Tedavi edilen cilt üzerini ovalamayın, fırçalamayın, çizmeyin veya yapışkan bant kullanmayın. Cildinizin örtülmesi veya sarılması gerekiyorsa, hassas ciltler için kağıt bant veya başka bir bant kullanın. Bandı tedavi alanının dışına koymaya çalışın ve bandı her seferinde aynı yere koymayın.

Önce kanser bakım ekibinizle konuşmadan , tedavi alanına sıcak ya da soğuk uygulama (ısıtma yastığı, ısı lambası ya da buz torbası gibi) yapmayın . Sıcak su bile cildinize zarar verebilir, bu nedenle tedavi edilen bölgeyi yıkamak için sadece ılık su kullanın.

Uygulama yapılan alanı güneşten koruyun . Cildiniz güneş ışığına karşı çok hassas olabilir. Mümkünse, dışarı çıkmadan önce tedavi gören bölgedeki cildi, koyu renkli veya UV koruyucu giysilerle örtün. Kanser bakım ekibinize güneş kremi kullanmanız gerekip gerekmediğini sorun. Öyleyse, güneş koruma faktörü (SPF) en az 30 olan geniş spektrumlu bir güneş koruyucu kullanın. Güneş koruyucuları sık sık tekrarlayın. Radyasyon tedavisi sona erdikten sonra bile cildinize güneş ışığına karşı ekstra koruma sağlamaya devam edin.

Sadece ılık su ve yumuşak sabun kullanın. Suyun tedavi alanı üzerinden akmasına izin verin. Ovalamayın. Ayrıca, radyasyon tedaviniz için gerekli olan mürekkep izlerini, tedavi bitinceye kadar ovalamamaya dikkat edin.

Tedavi edilen bölgeyi tıraş etmeden önce kanser bakım ekibinize danışın. Elektrikli tıraş makinesi kullanmanızı tavsiye edebilirler.

Tedavi alanında ciltte herhangi bir şey kullanmadan önce kanser bakım ekibinize danışın. Bu, tedavi edilirken ve birkaç hafta boyunca tozlar, kremler, parfümler, deodorantlar, vücut yağları, merhemler, losyonlar, epilasyon ürünleri veya ev ilaçlarını içerir. Birçok cilt ürünü cilt üzerinde tahrişe neden olabilecek bir kaplama bırakabilir ve bazıları vücuda giren radyasyon dozunu bile etkileyebilir.

Saç kaybı

Radyasyon tedavisi saç kaybına neden olabilir (bunun için tıbbi kelime alopesidir . Ancak saç sadece tedavi edilen bölgede kaybolur. Örneğin, başınıza gelen radyasyon, kafanızdaki kılların bir kısmını veya tamamını (kaşları ve kirpikleri bile) kaybetmenize neden olabilir, ancak kalçanızla tedavi görürseniz, kafanızdaki kılları kaybetmezsiniz.

Çoğu insan, tedavi sona erdikten sonra saçlarının tekrar uzadığını fark eder, ancak saç dökülmesiyle baş etmek zor olabilir. Saçlar uzadığında, saçlarınız eskisinden daha ince veya farklı olabilir. Kanser bakım ekibinize saç dökülmesi hakkında herhangi bir sorunuz veya endişeniz olup olmadığını sorun.

Saçınızı kaybederseniz, saç deriniz hassas olabilir ve başınızı örtmek isteyebilirsiniz. Güneşte iken başınızı korumak için bir şapka veya atkı kullanın. Bir peruk takmayı tercih ediyorsanız, astarın saç derinizi tahriş etmediğinden emin olun. 

Düşük kan sayımı

Nadiren radyasyon tedavisi beyaz kan hücresini veya trombosit sayısını azaltabilir . Bu kan hücreleri vücudunuzun enfeksiyonla savaşmasına ve kanamanın önlenmesine yardımcı olur. Kan testleriniz düşük kan sayımı gösteriyorsa, kan sayımınızın normale dönmesi için tedaviniz bir hafta kadar kesilebilir. Eğer kemoterapi alıyorsanız, bu yan etki daha olasıdır.

 

Yeme problemleri

Ağız veya boğaz bölgesine veya  sindirim sistemi bölgelerine (mide veya bağırsaklar gibi)alınan radyasyon yeme ve sindirim sorunlarına neden olabilir .  Tedavi sırasında iştahsızlık gelişsse bile, protein ve bazı yüksek kalorili yiyecekleri yemeye çalışın. Doktorlar, iyi yiyen hastaların kanser tedavisini ve yan etkilerini daha iyi idare edebileceğini kanıtlamışlardır.

Kısa vadeli diyet problemleriyle başa çıkmak düşündüğünüzden daha kolay olabilir. Yemek yeme konusunda yardıma ihtiyacı olan insanlar için çeşitli rehberler ve tarif kitapçıkları vardır. 

Yan etkileri azaltmak için radyolojik koruyucu ilaçlar

Yan etkileri azaltmanın bir yoluda, radyolojik koruyucu ilaçlar kullanmaktır. Bu ilaçlar, tedavi bölgesindeki belirli normal dokuları korumak için radyasyon tedavisinden önce verilir. Günümüzde en yaygın kullanılanı amifostindir. Bu ilaç, baş boyun kanserli kişilerde radyasyon tedavisinin neden olduğu ağız sorunlarını azaltmak için kullanılabilir.

 

Yan etkiler ne kadar sürer?

Radyasyon yan etkileri genellikle önerilen doza ve programa bağlı olarak tedavinin ikinci veya üçüncü haftasında başlar. Yan etkilerin çoğu tedaviyi sonlandırdıktan sonraki birkaç ay içinde kaybolur. Tedavi bittikten sonra bazı yan etkiler devam edebilir, çünkü sağlıklı hücrelerin radyasyondan gördüğü hasarın iyileşmesi zaman alır. Radyasyonun, neden olduğu rahatsızlığı azaltmanın yolları vardır. Kötü yan etkileriniz varsa, doktor tedavilerinizi bir süre durdurabilir, zamanlamayı değiştirebilir veya aldığınız tedavi türünü değiştirebilir. Kanser bakım ekibinize, fark ettiğiniz herhangi bir etkiden bahsedin, böylece size yardımcı olabilirler.

İnsanlar genellikle tedavilerinin uzunluğundan veya yan etkilerinden dolayı  cesaretlerini  yitirirler. Bu şekilde hissediyorsanız, kanser bakım ekibinizle konuşun. Gerekirse, daha iyi hissetmenize yardımcı olacak yollar önerebilirler.